لایق اداره ی ولایت جوزجان چه کسی است؟

جوزجان، يکى از ولايات شمال کشور می باشد که با ترکمنستان سرحد دارد و برق آن کشور، به اين ولايت منتقل شده است. مردم جوزجان از ناامنى، بيکارى، دسترسی نداشتن به آب آشامیدنی و زراعتی، سطح پايين کیفیت معارف و ولتاژ برق، و خدمات ضعیف گازرسانی شکایت دارند و از دولت می خواهند که در رفع این مشکلات به طور جدی اقدام کند.

 

اين ولايت، داراى منابع گاز طبيعى و ده ها چاه گاز فعال نيز ميباشد که هزاران خانواده از آن استفاده مي نمايند؛ اما مردم توقع دارند که از اين منابع استفاده بهینه شود که متاسفانه تاکنون والی های این ولایت به این امر مهم نپرداختند.

 

قطعا اگر بر منابع گازی سرمایه گذاری صورت بگیرد، مشکلات کمبود برق وخدمات گازرسانی نه تنها در جوزجان حل خواهد شد، بلکه گاز به ساير ولايات نيز داده خواهد شد. فساد ادارى نيز پديده اى است که مردم جوزجان را رنج مي دهد.

 

لذا ضمن معرفی اجمالی این ولایات، ما نیز مانند مردم این ولایت توقع داریم کسی به عنوان والی جوزجان انتخاب شود که بتواند خواسته های مردم را برآورده سازد.

 

ولایت جوزجان:

 

جوزجان يکى ازولايات مهم در زون شمال افغانستان بوده و درکتگوری ولايات درجه دوم و درسرحد با ترکمنستان وازبکستان واقع است.اين ولايت،غنى ازمنابع گاز بوده و داراى سابقه تاريخى است. جوزجان ازحيث موقعیت جغرافیایی درعرض البلد (36.665) درجه وطول البلد (65.752)درجه قرار دارد.

 

ارتفاع مرکزولایت ازسطح بحر(380) متروبلند ترین نقطه ولایت ازسطح بحر ولسوالی درزآب با داشتن (1170) مترارتفاع مى باشد. ولسوالی خمآب با داشتن (253) مترارتفاع پایینترین نقطه از سطح بحرمحسوب میشود.

 

جوزجان، در555 کيلومترى شمال کابل واقع است وولايت بلخ درشرق،فاریاب درغرب وسرپل درجنوب این ولایت قرار دارد .

مساحت اين ولايت 14660کيلومتر مربع تخمين زده شده و جمعيت آن، بر اساس احصايیه دست داشته به بیش از 500 هزارتن میرسد .این ارقام برمبنای ایجاد شوراهای انکشافی قریوی توسط ریاست احیاء وانکشاف دهات تخمین شده است،اما آمریت احصائيه جوزجان نفوس اين ولايت رابرمبنای نفوس شماری سال 2007 ميلادى بيش از 470 هزار تن بیان میکند.

 

جوزجان ، ازنگاه اقليم در تابستان بسیارگرم و درفصل زمستان سرد است؛ در تابستان شدت گرما تا 46 درجه ودرزمستان درجه سردی تا منفی 20 الى 25 درجه ميرسد. درجه گرمی وسردی هوا درسرتاسر این ولایت در سرما وگرما یکسان است.

150روز آن به اعتبار از اول ماه ثور تا ختم ماه سنبله گرم ، از تاريخ اول ماه میزان تا ختم ماه عقرب معتدل و قسماً بارانی است. بعد ازآغاز ماه قوس هوا روبه سردی میرود وتا اواخر ماه حوت هوا سرد بوده و در این ایام سردی هوا توام با ریزش برف وباران مى باشد .

 

جمعیت عمده این ولایت از ازبک‌ها و ترکمن‌ها تشکیل شده‌است و به دنبال آنها تاجیک‌ها، پشتون‌ها و عرب‌ها نیز حضور دارند.بر پایه آمار زبان ازبکی توسط ۳۹٫۵٪، ترکمنی ۲۸٫۷٪ . پشتون ۱۷٫۲٪ و فارسی ۱۲٫۱٪ از مردم سخن گفته می‌شود.عرب‌های جوزجان به زبان عربی صحبت نمی‌کنند و زبانه‌های فارسی و دیگر زبان‌ها زبان مادری آنها را تشکیل می‌دهد.

 

ولسوالى ها:

 

جوزجان بر اساس توزيع واحد های ادارى، به١١ واحد تقسیم بندى شده است که شامل شبرغان مرکز ولايت و ولسوالی های خمآب، قرقین، آقچه،مردیان،فیض آباد، منگجيک،خانقاه،خواجه دوکوه،قوش تپه ودرزآب میباشد.

اکثر ساکنين جوزجان را اقوام ترکمن وازبک تشکيل ميدهند؛ در عين حال اقوام ديگرى مانند تاجک، پشتون،هزاره،عرب،سادات،قزاق وتعدادى محدودخانواده هايى ازقوم پشه یی،جوگی، نورستانى، ایماق، قرغز وبلوچ نيز سکونت دارند؛ اما اکثر ولسوالى هاى اين ولايت، ترکمن وازبک نشين است.

 

آب بندها :

 

در جوزجان ، دوسربند بنام هاى دریای آقچه ودریای سرپُل وجود دارد .

اين بندها در ولسوالى فیض آباد وشاهراه سرپل- شبرغان واقع اند؛ با آنکه آب بندها، به اثر خشکسالى های اخير کم شده وبعضاً بدون آب میباشند ؛ اما با آنهم دهاقين از آن به طور وسيع استفاده نموده و زمين هاى زيادى آبيارى مى شود.

 

آبدات تاريخى:

 

موجوديت ساحات وآثارارزشمند تاریخی وباستانی ازقبیل طلا تپه، یمشک تپه، بالاحصارشبرغان ، مقبره حضرت ابن یمین شبرغانی،بقایای بنای تاریخی قلعه چغچی وبالاحصارآقچه، بر تاريخى بودن اين ولايت شاهدى ميدهد.

طلا تپه درپنج کیلومتری حاشیه شمال شهر شبرغان که 22 هزار اثر مکشوفه مطلای آن از بینظیر ترین آثار تاریخی در جهان میباشد و بیانگر آن است که جوزجان در قدیم نیز از ساحات بسیار مهم و محل تلاقی فرهنگ ها و تمدن های بشری بوده که جزوی از افتخارات بزرگ و تاریخی مردم افغانستان به شمار میرود .

 

چگونگی کشف طلاتپه :

 

هیات مختلط باستان شناسی افغانستان وشوروی سابق سال های زیادی را به کاوش محلات باستانی باخترسپری کردند .

این هیات کارنخستین شان را درسال 1969 ميلادى درپنج کیلومتری شرق شهرشبرغان آغاز نمودند .

هیات١٠ سال تمام درین ساحه بکار ادامه داد و کار آنها درزمستان سال 1979 میلادی به پایه اکمال رسيد.آنها طی کاوش های ده ساله توانستند هفت قبررا کشف کنند که نسبت محدودیت های زمانی شش آن حفر گردید .

تمامی اجساد به استثنای جسدقبرسوم درحالتى قرارداشت که تخته به پشت و روبه بالاافتاده وصرف قبرسوم را موش ها کاویده وجسد مدفون درآن ازبین رفته بود.

 

اسکلیت های این قبورسلامت ساختمانی شان را به اثرافزایش رطوبت رفته رفته باخته بودند، اما جمجمه همه شان ازشکست وریخت پوشش قبورآسیبی نپذیرفته بودند.

 

از تعریف مقدماتی قبورکه درطلاتپه کشف شده اند چنین برمی آایدکه درقبراول جوان بین سنین 25 تا 30، درقبردوم زنی بین سنین 30 تا 40 ساله ، درقبرسوم زنی بین سنین 18 تا 25 ساله ، درقبرچهارم مردی به عمر30 ساله ، درقبرپنجم زنی بین سنین 15 تا 20 ساله ودرقبرششم زنی بین سنین 25 تا 35 ساله دفن شده بودند .

 

آثاربدست آمده ازقبرها میتوانند برای تعیین جنسیت افراد کمک کنند زیرادرآن روزگاررسم براین بوده که درقبرمردان اسلحه جنگی ودرقبرزنان لوازم آرایش، عطریات ووسایل زینتی میگذاشتند .

 

درنتیجه کاوش قبرها گنیجنه های طلایی نيز کشف شده است که شامل تاج ، قوچ ، گردنبند ، گوشواره ، شلشله، سکه ها ، پای بند یا پای زیب ، شنگوله ،بشقاب ، صندوقچه آرایش ، مرتبان پوش دار، شانه عاج ، چوب دست ، کمربند طلایی مردانه ،پوش طلایی خنجر و شمشیرقبضه طلا بوده است.

 

دولفین مروارید چشم ، الهه خال پیشانی بال دار، الهه خال پیشانی دار، الهه اناهیتا، هیاکل رب النوع ، شراب ودخترپادشاه نيز از جمله اين کشفيات بوده و همه اجساد متذکره با البسه قیمت بها دفن گردیده بودند ودرلباس هرکدام آنها 2500 تا 40 هزار پارچه طلایی بکاربرده شده بود .

 

مانند ساحه طلا تپه شهر شبرغان که در حفریات سال های 1356 و1357 هجری شمسی بیش از 22 هزاراثر مطلای بی نظیر متعلق به عصر کوشانی ها به دست آمده است.

 

تپه های دیگری از قبیل چهل مرد تپه ، جهود تپه ، قزانچی تپه ، قربان شیخ تپه ،جیره تپه ،یلپاغ تپه ،مردان تپه ، التی باتمان تپه ،بوری لیک تپه ، کته تپه ، سالمزان تپه ،چونگک تپه ، افغان تپه ، مغل تپه ،زرتپه ، ییل تیگیر مان تپه ، اندلی تپه و تپه های دیگر در زمین های هموار وکشتزار هاى این سرزمین موجود است که احتمال دارد مانند طلا تپه باستان ، این تپه ها نیز آثار ارزشمند تاریخی را در بطن خود داشته باشد.

 

به استثنای طلا تپه که مورد کاوش های علمی قرار گرفته و آثار بدست آمده آن در محراق توجه باستان شناسان جهان قرار دارد در مورد بقیه ساحات ذکر شده تاکنون تحقیقات وکاوش صورت نگرفته است.

مدارس ومساجد تاریخی چون مدرسه حضرت ابن یمین شبرغانی، مدرسه دینی ابوسلیمان جوزجانی، مسجد ومدرسه ده عزیزان درولسوالی خانقاه و زیارت علم لیک بابا درولسوالی منگجيک از اماکن دينى است که پیشینه های علمی وفرهنگی مردم جوزجان را نيز بيان ميکند.

 

تاریخچه جوزجان :

 

جوزجان یا جوزجانان که معرب گوزگان وگوزگانان است در قدیم یکی از ولایات خراسان بزرگ به شمار میرفت .

پروفیسرمینورسکی شرق شناس معاصراین نام را منسوب به ” جوز ” معرب ” گوز” به معنی چهار مغز میداند.

 

داکتر ذبیح الله صفا بدون ذکرماخذی در مورد وجه تسمیه گوزگان یا گوزگانان معتقد است که این نام ماخوذ از( گوزک به فتح گ )نام زن وخواهر هوشنگ ابن فراوک بن سیامک بن میشی ابن کیومرث ملقب به پیشداد است.

به روایت دیگر، به استناد این بیت شاهنامه فردوسی :

دگرگوزگانان فرخنده جای —- نهادست نامش جهان کدخدای

گوزگانان نامی است که گویا افراسیاب از شاهان سلسله پیشدادی بر این شهر گذاشته است .

 

به قول مولف کتاب اشکال العالم (قرن 4 هجری) جوزجان نام ناحیتی است که یهودیه ، شبرغان ، استلخ ، کندرم ، انبار و آسان از شهر های آن به شمار میرفت. به نوشته هیوان تسنگ سیاح معروف چینی ( حدود 630 میلادی ) مساحت جوزجان از شرق تا غرب (500 لی ) معادل 288 کیلومتر و از شمال تا جنوب (1000لی ) معادل 576 کیلومتر وسعت داشته .موصوف جوزجان را به زبان چینی (هوشی کین ) ضبط نموده گفته است که جوزجان دارای کوه ها ودریاهاست، و آبش گوارا و شیرین است .

همچنان فرخی سیستانی قصیده سراى نامدار در بارسلطان محمود غزنوی ، هزار سال پیش از امروز در قصــــــیده معـــروفی که با مطلع :   « مرحبا ای بلخ بامی همره باد بهار» آغاز میشود . شــهر های زیبا ، سبزه زارهای پرطراوت ، تاکستان های سبز و خُرم ، دشت های پر گل و لاله زار های دلربای گوزگانان را بر گل و باغ و بهار بلخ ترجیح داده با دلبستگی عاشقانه به طبیعت زیبای گوزگانان میگوید :

بلخ بس خوبســـت لیکن بلخیان را بــاد بلخ               مرمرا با شهر های گوزگانانســـت کار

نو بهار بلخ را بر چشـــــم من حشمت نماند                 تا بهار گوزگانان پیش من بکشــود بار

باغ و راغ و کوه و دشت گوزگانان سر بسر               حله دو روی را ماند ز بس نقش و نگار

بیشـــه های گرزیوان از لاله زارو شـــنبلید                 گاه چون بیجاده گردد گاه چون زرعیار

گل همی گل گرددوسنگ سیه یاقوت سرخ                 زین بهار سبزه پوش تــازه روی آبـــدار

 

موزیم :

 

صرف درتعمیرولایت جوزجان یک موزیم کوچک دارد که در آن تصاویرشاهان گذشته ، برخی ازشاعران و آثارمکشوفه طلاتپه موجود است بعضى اوقات مهمانانى که خارج ازولایت به شهرشبرغان سفرمیکنند ازاین موزیم کوچک بازدید میکنند .

 

مشاهير:

 

ولايت تاريخى و باستانى جوزجان ؛ از گذشته هاى دور تاکنون، شخصيت هاى مهم و مشهور اجتماعى و رجال برجسته علمى و سياسى را در خود پرورش داده و خاستگاه علم و هنر و ادب کشور بوده است. که مشت نمونه خروارازچند تن این مشاهیرنام برده ميشود.

ابوسلیمان جوزجانی ، ابوعبید جوزجانی ، الحاج مولانا سید غیب الله غیبی ، دولت گیلدی فدایی ، میرمحمد امین قربت ، قاری بیک مراد غربت ، الحاج ملاعابد نظرمشهوربه خلیفه قزل ایاق ، غلام محمد خدیم ، محمد کریم نزیهی مشهوربه جلوه ، مولوی عبدالرشید جوهری ، ملاقربان نیاز، قاری محمد عظیم عظیمی ، ملااکه شبرغانی مشهوربه ابن یمین ، میرمحمد اکبرصابر، محمد صدیق مخفی ، مولوی عبدالرزاق ، مخدوم قلی فراغی ، ملانا اذنب شبرغانی وخدیجه جوزجانی میباشند که شماری ازاین افراد دربخش ادب وفرهنگ دارای آثار فراوانى هم هستند.

 

معارف:

 

جوزجان،نسبت به شمارى از ولايات ديگر، در بخش معارف پيشتاز بوده ؛ جنگ هاى تحمیلی چند دهه اخير، نتوانسته است به سيستم تعليم و تربيه اين ولايت خساراتى وارد نماید. مکاتب، در تمام ولسوالى های این ولایت فعال بوده ومشکل جدى دراین راستا وجود ندارد .

در سطح جوزجان 375 مکتب به شمول 3 انستيتيوت ويک موسسه تربیه معلم وجود دارد، که بيش از175هزار شاگرد به شمول42 درصد دختر توسط اضافه ازچهار هزار معلم تدريس ميشوند.

پوهنتون جوزجان در سال 1380 تاسيس شده و اکنون سه هزار محصل در پوهنځى هاى تعليم و تربيه، اقتصاد ، انجنیری ساختمانی ، کمپیوترساینس ، علوم اجتماعی ، تکنالوژی کیمیاوی وجیولوجی ومعدن مصروف تحصيل اند، که 40 درصد شانرا دختران تشکيل ميدهند.

منابع طبيعى:

 

در جوزجان بيش از ١٤٠ حلقه چاه گاز طبيعى وجود دارد، اين چاه ها در وقت موجوديت اتحاد شوروى سابق حفارى شده بود و قواى شوروى اين چاه ها را در وقت ترک کردن افغانستان در دهه ١٣٦٠ مسدود نموده بودند.

فعلاً ٣٦ حلقه آن فعال است که از آن چهار هزار خانواده و صد ها دکان و داش هاى خشت و چونه پزى در شبرغان در بدل پول مناسب استفاده مى کنند.

 

همچنان کار فعال سازى هشت حلقه چاه ديگر در مربوطات ساحات جرقًدوق ویتیم تاق شبرغان، در ماه ثور ١٣٩٢ از سوى وزارت معادن افتتاح گرديد. کار اين پروژه توسط یک کمپنی نفتی تُرکی به پيش برده ميشود و قرار است که در سال ١٣٩٣ شهريان شبرغان ومزارشریف از آن استفاده نمايند. این بخش پروژه را بانک انکشاف آسیایی تمویل مینماید.

 

وزارت معادن ميگويد که هر چاه ٢٦٠ هزار متر مکعب گاز در ٢٤ ساعت توليد ميکند و در کنار آن يک دستگاه سلفر در ساحه جر قُدوق نصب ميشود که گاز از پايپ لاين و اين چاه ها به دستگاه انتقال گرديده و بعد از تصفيه توزيع ميشود.

 

صنعت:

 

در ولايت جوزجان؛ در پهلوى کلالى و پوستين دوزى، مسگرى، زرگرى ، قالین بافی ، گلیم بافی ، نمدبافی و خامکدوزى نيز از صنايعى اند که يک تعداد مردم در آن مصروف اند.

صنعت قالین و گلیم بافى به مردم ولسوالى هاى آقچه ، منگجيک ، مردیان ، فیض آباد ، قرقین ، خماب وخواجه دوکوه مربوط ميشود؛ اکثر زنان اين ولسوالی ها قالین وگلیم بافى را ياد دارند و بيشتر خانواده ها مشکلات اقتصادى شان را، از اين طريق رفع ميکنند.

قالين آقچه و بيت مشهورى تحت مطلع (بيا بريم آقچه قالين ببافيم تخته، تخته) بر اصالت و قدامت اين صنعت دلالت ميکند. اين نوع قالين ، ارزش بيشتر دارد و در کنار ساير قالين ها به خارج نيز صادر ميشود.

صنعت خامکدوزى نيز در ولسوالى هاى فوق الذکر، تا اندازه رايج است و زنان در قريه ها؛ دستمال، چادر، لباس، شال سر، کلاه يخن و…، مى دوزند و هرچند هنوز بازار مناسب خارجى براى اين صنايع دستى ايجاد نشده؛ اما در بازارهاى منطقه از رونق فراوان برخوردار است.

 

کلالى نيز يکى ازصنايع مهم اين ولايت است و از زمان هاى بسيار سابق، یعنی اززمان سلطنت ابومسلم خراسانی مروج بوده است.

همچنان زرگران جوزجان ، در گذشته ها بسيار نامدار بودند و در ساختن مواد زينتى مختلف دست باز داشتند؛ اما اکنون اين صنعت در حالت رکود قرار دارد.

 

مسگران نيز از شهرت خوب برخورداراند؛ مسگران و آهنگران ، هم اکنون وسايل نجارى و سامان آلات ديگر مانند بيل، کلند، تيشه، رنده، مارتول، جبل، ديگ، کاسه، آفتابه، لگن و…، ميسازند و وضعيت قبلى خود را حفظ کرده اند.

اما وضعيت صنعت بعد از سى سال گذشته، آهسته آهسته کمرنگ شده و ارزش خود را از دست داده است .

 

زراعت :

 

جوزجان باداشتن ساحات وسیع زراعتی در شمال کشور یکی از ولایاتی زراعتی محسوب میگردد که هفتاد درصد مردم ان مصروف مالداری وزراعت اند.

درمربوطات این ولایت بيش از 215 هزار هکتارزمین زراعتی وجود دارد، از اينکه این ولایت منبع اب زراعتی ندارد،قسمت اعظم این زمین ها بدون کشت باقی میماند.

آب زراعتی جوزجان از ولایات بلخ وسرپل تامین میگردد که به این ترتیب زارعین ولسوالی های آقچه ، مردیان ، خانقاه ،فیض آباد و منگجيک از آب دریای هژده نهربلخ وزارعین ولسوالی خواجه دوکوه و جمعى از دهاقين قریه هاى شهرشبرغان ازآب دریای سرپل استفاده میکنند.

آب زراعتی ، دهاقين ولسوالی های قرقین وخماب ذریعه آبکش ها از دریای آمو تامین میگردد .

 

ساحات زراعتی ولسوالی های درزآب وقوش تپه، للمی کاری بوده، این دو ولسوالی به جز از سیلاب ها ، آب برف وباران کدام منبع آب زراعتی دیگرندارند.

اقلام عمده کشت زارعین این ولایت راگندم ، جو ، جواری ،زغير ،باجر، ماش ، نخود ،زیره و… تشکیل میدهد.

 

علاوه بر آن، پرورش 24 نوع انگور ازقبیل کشمشی سیاه ، کشمشی سفید ، حسینی ، چال سفید ، چال قره ، تایفی ، شورتاک ، خلیلی سفید ، خلیلی سیاه ، علمن تویدی ، ات ایمچک ، شهابی سفید ، عاقلی ، خرمایی ،گردک ، لعل یکدانه ، پسته نفیس ، حارجی فخری ،جنتی ،هاب ، قزل هابک ، مسکه یی ، شهابی سیاه ، شکر انگور وغیره معمول بوده و از لحاظ تولید محصول باغداری وپالیز از شهرت خوب برخوردار است .

 

اما درپهلوى انگور ميوه هايى همچون زردآلو، شفتالو، ناک، بادام، چهارمغز، آلوبخارا، سيب، آلو گيلاس ، آلوبالو ، قرآلو و ميوه هاى ديگر نيز زياد است. زمين هاى جوزجان حاصلات پياز، تربوز، خربوزه، بادرنگ ، تره وديگر حبوبات و سبزيجات نيز ميدهد و آب و هوايش براى اين حاصلات، بساير مساعد است.

 

با آنکه برخى کارهايى در بخش زراعت در جوزجان صورت گرفته؛ اما اگردر این راستا مورد توجه بيشتر قرار بگيرد، ميتوان گفت که سطح مشکلات اقتصادى دهاقين جوزجان پايين خواهد آمد و حاصلات ان علاوه بر داخل کشور، به بازارهاى خارج نيز عرضه شود.

 

در حال حاضر اقلام عمده صادراتی این ولایت رابا استفاده از محصولات زراعتی قالین ، گلیم ، هینگ ، شیرین بویه ، پوست قره قل وسمارق وحشی تشکیل میدهد.

ورزش:

 

مردم جوزجان ازسالهاى طولانى به اينطرف سرگرم بازى هاى عنعنوى چون ، بزكشى،پهلوانى، سگ جنگى ، مرغ جنگى ، شترجنگى ، ميله سمنک ، ميله هاى نوروزى ، رقص وپايكوبى ، چوب بازی وغيره عنعنات رادرخودپروانده اند وبه همين منوال ادامه دارد.

 

ورزش نيز مانند ولايات ديگر در جوزجان از سابق رواج داشته است؛ بازى هاى سابق که اکنون تا حدى در این ولایت به باد فراموشى سپرده شده، توپ دنده ، اکوبکو، سنگ اندازى و چشم پتکان بودند که سابق در جوزجان به ويژه در ولسوالى هاى زياد مروج بود؛ اما با آمدن بازى هاى نو و عصر جديد، بازى هاى عنعنوى رنگ باخته و اکنون مانند سابق اجرا نميشود.

 

علاوه بر اين، اکنون 17 فدراسيون ورزشى درجوزجان فعال است که بیش ازپنج هزارتن ازبازيکنان ذکور واناث، در آن مصروف ورزش هستند.