لایق اداره ی ولایت فاریاب چه کسی است؟

در ادامه مطالب افغانستان شناسی نوبت به ولایت فاریاب رسید. هرچند ولایت فاریاب به علت مردم فرهنگ دوستش تقریبا از مسوولان تحصیل کرده ای برخوردار است اما تعصبات قبیله ای و رفتارهای فرهنگ ستیز همواره باعث ناراحتی باشندگان این ولایت بوده است.

 

ولایت فاریاب

 

فارياب يکى از ولايات شمال افغانستان بوده و با ترکمنستان سرحد داردوجغرافيه نويسان عرب وخراسان آنرا به اشكال‌‌[ فيرياب- پارياب- بارياب] نيز ضبط كرده اند. اين ولايت در شش قرن اول اسلامى از شهر هاى معروف وفضلخيز خراسان به شمار ميرفت . در قرن چهارم شهر فارياب از مضافات جوزجان وشهرى با نعمت و شاهراه کاروان هاى تجارتى شمرده ميشد.

 

میمنه (مرکز فاریاب) از حيث موقعيت جغرافيايى در35-37درجه عرض البلد شمالى و در 64 – 66 درجه طول البلدشرقى قرار دارد.

 

فاریاب در حدود 815 کیلومتری شمال کابل واقع است . از قسمت شمالى بطور كل با تركمنستان سرحد مشترک دارد، ازقسمت شرق وجنوبشرق با ولايت سرپل، ازطرف جنوب با ولايت غور واز جانب غرب با ولايت بادغيس قرار گرفته است.

 

در قسمت شرق و شمالشرق باولايت جوزجان حدود جغرافيايى دارد و طولانى ترين فاصله بين جوزجان وفارياب را دشت ليلى (دشت كعب ) تشكيل ميدهد.

سلسله جبال « تير بند تركستان» كه درقسمت جنوبى فاریاب ازشرق به غرب امتداد يافته، به اندازه دو تا سه هزار متر ازسطح بحر ارتفاع داشته تا منطقه درياى مرغاب ولایت بادغيس و تا هرات امتداد دارد.

 

مساحت فاریاب طبق انتشارات جغرافیای سیاسی افغانستان (۲۷۹۲۲) کیلومترمربع و تعداد نفوس درهرکیلومتر مربع (61نفر) وانمود شده است . طبق این ارقام مجموع نفوس فارياب به بيش از يک ميليون و ٧٠٠ هزار تن تخمين زده ميشود.؛ اما در محافل و مجالس رسمی ، نفوس این ولایت اضافه از دوميلیون قلمداد میگردد.

 

اقليم فاریاب متوسط و آب و هواى آن به ويژه در بهار، بارانى و دارای بارندگی های زیادی میباشد وبرای اینکه حاصلات فراوان زراعتی را در قبال داشت در گذشته فارياب را گدام افغانستان میگفتند.

گرمی در تابستان تا ۳۶ درجه سانتی گراد بالا میرود.سطح متوسط بارندگى سالانه تا ۷۰۰ ملى متر تخمين شده و زمين آن، از سطح بحر ۸۴۴ متر ارتفاع دارد.

 

ولسوالى ها:

 

مرکز فارياب شهر ميمنه است و ميمنه شامل ۹ ناحیه بوده و نفوس آن حدود ۲۰۰ هزار تن برآورد شده است.

وجه تسمیه میمنه : در گذشته بنامهاى (يهوديه- نسائيه- النساء ومحرقه) نيز ياد ميشد. در قرن سوم هجرى شهر يهودان( ميمنه ) امروز ، مركز اداره امارت نشين فارياب بوده است.

 

مولف شهرهاى آريانا مينويسد:« ميمنه بار اول از طرف اسرایيلى هايى كه (بخت النصر) فرستاده بود ، آبادگرديد. ولى بعداً مسلمانان به فال نيک گرفته ، ميمنه گفتند كه معنى شهر‹ خجسته› را ميرساند.»

 

فارياب ١٤ ولسوالى دارد و شامل پشتونكوت، المار، قيصار ، خواجه سبز پوش ، شيرين تگاب ، دولت آباد، بلچراغ ، گرزیوان و لولاش ( كوهستان ) است.

اندخوى نيز يک ساحه وسيع را احتوا ميکند که شامل ولسوالى هاى اندخوى قرمقُل، قُرغان و خانچارباغ ميشود.

ولسوالی غورماچ که مربوط ولایت بادغیس بود، براساس تشکيلات جديد از پنج سال بدينسو متعلق به فارياب شده است.

اين ولايت سه ولسوالى منظور ناشده نیز دارد كه هم اكنون در حد ولسوالى هاى تمام عيار بوده و شامل چهلگزى ، بندر و خواجه موسی ميشود.

 

ساکنین فارياب را اوزبک ، تاجک، پشتون ، ترکمن و ایماق تشکیل میدهد؛ اقوام دیگری چون عرب ، هزاره ( در شهر میمنه) مغُل ، ناقلین ( کوچی ها ) در ولسوالی های دولت آباد ، شیرین تگاب ، المار ، قیصار و پشتونکوت سکونت دارند؛ اما اکثریت مطلق ولسوالی های اینولایت ازبک نشین است .زبانهای رایج آنرا ازبکی ، دری ، ترکمنی و پشتو احتوا ميکند.

 

فاریاب بیش از ۱۴۵۰ قریه دارد وبنابر گفته های مسولین انکشاف دهات به جز ولسوالی کوهستان ، ۱۱۴۰ شورای همبستگی ملی درقریه هاى سایر ولسوالی ها ایجادگردیده است.

 

آب بندها :

 

در فاریاب یک سربند آب وجود دارد که بنام سرحوض یاد میشود و آب آشامیدنی و زراعتی باشندگان ولسوالی پشتونکوت و شهر میمنه را تامين ميکند.

کارساخت بند آب ولسوالی المار به هزینه 53 ميلیون دالر از بودجه وزارت انرژی و آب از یکسال بدینسو آغاز شده و کار سروی چهار بند آبگردان دیگرتکمیل گردیده است.

دهاقین و باغداران ولسوالی های قیصار ، گرزیون ، بلچراغ ، خواجه سبزپوش ، شیرین تگاب و دولت آباد از آب چشمه زارها، برف و باران های موسمی که از کوهپایه های فاریاب سرازیر میشود، کشت و زراعت شانرا آبیاری میکنند، اما در فصل تابستان به قلت آب مواجه اند.

 

فرهنگ:

 

فاریاب از فرهنگ و عرفان غنی برخوردار بوده است. درگذشته تاریخ افغانستان ده ها شاعر نامدار و نویسنده از این ولایت سر برداشته اند.

شعرا و نویسندگان نامدارمتقدم و متأخر فاریاب ظهیرالدین ظهیر فاریابی ، پروفیسور غلام محمد میمنگی نقاش و رسام ، محمد یحيی نادم قیصاری ، جنید الله حاذق ، محوی قیصاری ، منشی علی رضا، سید زکریا مخلص میمنگی ، مولوی عبدالغنی علمی ، ابوالخیر خیری ، نظرمحمد نوا، محمد رحیم شیدا ، سیداحمد بینا، میر محمد امین قربت ، محمد رفیق فطرت ایرگش اوچقون ، کریم نزیهی جلوه ، حامد فاریابی و … میباشند.

 

شعرا،نویسندگان و رجال برجسته معاصر فارياب عبدالغفورپویا فاریابی ، اسدالله حبیب ، جنرال محمد عالم رزم ، داکتر محمد اعظم دادفر، داکتر ثریا دلیل، حُسن بانو غضنفر ، هدایت الله هدایت ، داکتر نجیب الله لفرایی ، استاد متین اندخویی ، استاد محمد کاظم امینی، سردار محمد رحمن اوغلی ، محمد شاکر کارگر ،محمد رحیم ابراهیم ، ذکرالله ایشانچ ، رضوان قُل تمنا ، سیداحمدشاه دولتی ، محمد عالم کوهکن ، عزیزالله آرال ، استاد محمد عالم « لبیب » شاه رضا منشی زاده ، بهروز خالقی ، سید حفیظ الله فطرت ، سید تاج الدین تاشقین بهايی ، نفیر فاریابی، نجیب الله حسرت ، رحمت الله رها، کبرا کیوان ، آی سلطان خیری ، داکتر صبور نریمان ، عبدالله فوژان ، خداینظر« عابر» حمیدالله بوتون حیدری ، عبدالجلیل آزرم حنیفی محسوب میشوند.

 

طی ده سال اخیر یکتعداد انجمن های علمی ، فرهنگی نيز عرض وجود کرده اند که میتوان از انجمن ادبی قلم ، سلسله موی دوست، خانه فرهنگی گوهرشاد بیگم، بنیاد روشنگران فرهنگ و جامعه مدنی، ظهیر فاریابی ، بناد مدنی فاریاب ، ایشانچ ، دوستان ، جوانان میهن ، انجمن فرهنگی محصلین قیصار، یاردم ، اتحادیه ژورنالیستان و غیره نام بُرد.

 

هنررسامی و نقاشى: غلام محمد میمنگی اولین پروفیسور در آسیایی شرقی و یکی از افتخار آفرینان افغانستان به هنر نقاشی و رسامی درسطح جهان است که در دهه دوم قرن حاضر هجرى شمسى در تبعید ازفاریاب در کابل وفات کرد.

 

عبدالعزیز رووفی رسام و نقاش ماهرى که در یک دانه برنج بسم الله الرحمن الرحیم را نوشته ، محمد کاظم امینی ، محمد داوود نجفی ، استا محمد صدیق حجار، استادغلام محمد حجار، محمد کاظم عرب ، محمدهاشم آرام ، سلیمان امینی ، از نقاشان ،رسامان و میناتوران مشهور این ولایت اند؛ اما اثر های کمپیوتری و تکنالوژی حاضر این هنرها را قسماً به رکود مواجه ساخته است.

 

هنرمندان :در گذشته آواز خوانان مشهور محلی زیادی چون خدایقُل اندخويی ، رمضان ایشان، میرزای لنگ ، شرف ، حیدر ، شیرچوچه ، عبدالاحد سحر ، سبزه گل ، رشیده ژاله و … وجود داشتند که وفات نمودند.

در زمان کنونی همراه مستانه ، محمد امین اندخوی، قطب الدین و عبدالاحد شام از آواز خوانان محلی به شمار میروند.

سید عبدالبصیر امینی ،هارون اندیشور، گل احمد، کنیشکا ترکستانی ، ابوبکر احمدی و محمد کاظم یلغوز از آواز خوانان آماتور فعلی در فاریاب هستند.

در فاریاب علاوه بر کتابخانه ظهیر فاریابی در جنب ریاست اطلاعات و فرهنگ ، دهها کتابخانه در مکاتب نیز ایجاد شده است که علاقمندان میتوانند از آنها استفاده نمایند.

 

پس از سقوط حکومت طالبان و به میان آمدن نظام جدید در کشور، تعداد زيادى کورس های آموزشی نيز ایجاد گردیده که صدها جوان اعم از دختر و پسر با علاقمندی زیاد، مصروف آموزش اند.

 

آبدات تاریخی:

 

در فاریاب ده ها زیارتگاه وجود دارد که میتوان از زیارت امام صاحب ، شاهمردان ( قدمگاه حضرت علی رض ) آرامگاه تاريخى آلتى خواجه عزيزان( اصحاب کهف) در داخل مغاره شش جسدى که چادرها آنرا پوشيده است محسوس ميگردد. در طرف شرقى اين اجساد، جسد هاى خشکيده يک باز ، يک آهو، يک سگ شکارى که دهن آن در ران آهو چسپيده، مشاهده ميشود. مانند داستانی که در قصص الانبیاء جود دارد.

 

همچنان آرامگاه لقمان حكيم ( لقمان باعورا )كه قصه آن در قرآن مجيد آمده است ، آرامگاه، دانيال پيامبر(ع) ،زيارت بتوجان خواجه سبزپوش ،خواجه المار ، آرامگاه خواجه اسحاق خواجه گلگون ولى خواجه هشتمين قل خواجه احمد يسوى، آرامگاه غايب اوليا : مردم خاک اين زيارت را گِل نموده به شكم اطفال خود ميمالند كه قبضيت اطفال مرفوع گردد، آرامگاه خواجه بلچراغ و آرامگاه تربت جام بابا در شهر میمنه واقع شده است.

 

چشمه زار های شفا بخش :

 

چشمه گرگاو(گرگ آب) درولسوالی بلچراغ واقع شده که مردم در آب آن حيوانات گرگ زده را می شویند. آثار گرگ زدگى از بین میرود. چشمه گرم در منطقه چهلگزی ولسوالی قیصار است کسانیکه به بدن خود بخار و تب داشته باشند به آن غسل میکنند شفا یاب میشوند.

 

مخروبه ها وآثار تاريخى در ميمنه:

 

تپه ميسره ،حوض سلطان سنجر ماضى ( جلال الدين اكبر پسرسلطان محمد خوارزمشاه) در قیصار، بند سلطان سنجر که محل تابستانى يا قصر ييلاقى جلال الدين اكبر بوده كه براثر جنگهاى خونين زير آب و زير خاک مدفون شده است .

 

از سه دهه بدينسو آثار گرانبهايى شامل زيورات، ظروف ، كمربندهاى زرين دانه نشان، دانه هاى قيمتي وغيره آلات مرصع كارى شده وصندوقچه هاى ظريف اززير خاک بيرون ميشود خارج ازسرحدات كشور به قيمت هنگفت بفروش ميرسد. اين منطقه سه دهه تمام مورد كاوش وكندنكارى افراد غيرقانونى قرار گرفته ، آثار گرانبهاى زيادى ازآنجا بدست آمده و قاچاق گرديده و به فروش رسيده است.

 

مقبره سيف الملوک در قلب شهر میمنه واقع شده که آثار کمی از این مقبره باقی مانده است. سيف الملوک در عصر سليمان نبى ( عليه السلام) ، پسر پادشاه يمن ويا مصر ورفيق وهمسال ووفادار او که درجمله قصه كتاب( الف ليلة) يا(هزار ويكشب) كه قديم ترين كتاب اساطيرى شرق است نيز شامل اين مقابر مى شود.

 

كوه سيف الملوک كوهستان، تخت سيف الملوک در قريه سرحوض، و حوض سيف الملوک درقريه خواجه غار ولسوالى گرزوان وجود دارد.

 

 

مشهور ترین قالین افغانستان در فاریاب تولید میشود که شهرت جهانی دارد، بیش از 65 فدرصد مردم ولسوالی های چهارگانه ( اندخوی ، قرمقُل ، قُرغان و خانچارباغ) از طریق صنعت قالین امرار معیشت مینمایند . مردم ولسوالی های دولت آباد، شیرین تگاب ، خواجه سبز پوش ، بلچراغ و قیصار نیزقالین بافی میکنند که معروفترین قالین ها بنام علی خواجه ، مَوری و تگاب شیرین یاد میشود.

گلیم بافی یکی دیگر از صنعت مرغوب در فاریاب است که بازار گرمى در مارکيت هاى ملی و بين المللى دارد.

 

بندر ترانزیتی آقینه در ولسوالی اندخوی در امتداد راه ابریشم در سرحد مشترک افغانستان با ترکمنستان واقع شده است که از این بندر روزانه صدها وسایط ترانزیتی از ترکمنستان ، ایران ، ترکیه ، امارت متحده عربی ،اروپا و چین اموال تجارتی را به افغانستان انتقال میدهند.

 

قرص دوزی ، خامک دوزی ، موره دوزی ، لنگی بافی ، بافت تکه های گوپیچه یی و تکه های ابریشمی توسط کارگاه های چوبی که از آن چپن برای داماد و شخصیت های ثروتمند ساخته میشد، هرچند این پیشه به رکود مواجه گردیده ، اما با آنهم بازار آن تا حدى خوب مى باشد.

 

حرفه چرمگری که بخشی از پیداوار صنعتی مردم فاریاب بود بخارج از کشور صادر میگردید و قسماً در داخل برای بوت دوزی ، کفش دوزی ، سفره خمیرفامیل ها و غیره کارها نيز استفاده میشد ، اما با وارد شدن چرم های ماشینی و پلاستیکی خارجی، حالا بازار آن سرد شده است.

 

صنعت زرگری ، حلبی سازی، مسگری ، آهنگری، نجاری و کلالی هنوز دراين ولایت رواج دارد؛ اما نسبت به سالهای قبل بازار شان گرم نیست.

 

جواز روغن کشی که از شتر ، قاطر و اسپ برای تولید روغن کنجد ، زغر، پنبه دانه و تخم خربوزه کار گرفته میشود هنوز هم در فاریاب فعالیت دارند ؛ اما به علت واردات روغن های نباتی بیرون از کشور وقیمت بودن کنجد و زغر، این کارگاه ها نیز 70 در صد به رکود مواجه شده اند.

 

زراعت :

 

فاریاب آب وهوای معتدل دارد و ۷۰ در صد باشندگان آن زراعت پیشه اند. حاصلات اضافی از خوراکی شانرا به بازارها عرضه نموده، بقیه ضرویات خويشرا تامین مینمایند.

 

انگور فاریاب بخصوص انگور قیصار، المار ، شهر میمنه ، خواجه سبزپوش و شیرین تگاب شهرت زیادی دارد و در بازار های ولایات شمال حتی به کابل به قيمت بالاتر از انگور سایر ولایات به فروش میرسد.

 

خربوزه و تربوز فاریاب از مزه و طعم خوبی برخوردار است که حتی افغان های مقیم ترکمنستان ، ازبکستان و پاکستان از همين خربوزه با خود مى برند.

انجیر ، سیب ، بیهی ، شفتالو، زردآلو، آلو ، آلوی گیلاس ، آلوی مروت، پسته و چهارمغز، از میوه هاى خشک و تازه مشهور فاریاب شمرده ميشود.

 

غله جات چون گندم، جو، جوارى ، نخود، ماش ، لوبیا، ارزن ،انواع زیره ، کچالو ، کنجد، پنبه ، تنباکو و زغر محصولات عمده اين ولايت را تشکيل ميدهد.

بادنجان، انواع کدو، شلغم ، زردک ، پیاز ، سیر ، کاهو ، گشنیز، مُلی سُرخک ، نعنا ، تراتیزک ، مرچ و گندنه سبزیجاتی است که در فاریاب کشت میشود و حتی به ولایات همجوار جهت فروش انتقال می يابد.

 

گياهان : انواع زیره ، اسپرک ، شیرین بویه، هینگ، پودینه،، اسپند، خاکشير، اصل سوس، باديان، بارتنگ، بوى مادران ،کاسنى، گل گاو زبان ، بنفشه کوهى وگل بابونه ، ازمشهورترین گیاهان طبيعی و طبی اند که در فاریاب وافر پیدا میشود.

 

نسل گوسفند قره قُل که پوست آن ارزش بالايی دارد بیشتر در فاریاب موجود است وسالانه ميلیون ها دالر از بابت صادرات این اقلام در بازار های جهان به افغانستان سرا زیر میشود .

 

حیوانات مشهور اهلی شامل گوسفند قره قُل ، بز ، گاو ، اشتر ، اسپ ، مرکب و قاطر است.

حیوانات وحشی : گرگ ، خوک ، روباه، شغال ، خارپشتک ، آهو ، انواع موشهای صحرایی ، موش خُرما، جیره وخرگوش در کوه ودشت های بیکران فاریاب زیاد اند.

پرندگان :مرغ ، مرغابی ، کبک، کبوتر، بودنه، عقاب، باشه، باز، بوم، جولی، مینا، قمری،کلنگ، موسیچه، گنجشک، بلبل، ساهره، زاغ، و ده ها نوع دیگراز پرندگان درفاریاب وجوددارند.

 

خوراکی ها و پختنی های مشهور: قابلی ازبکی ، لاندی پلو ، منتوی دیگی و منتوی تندوری، تکه کباب ، بره کباب ، چوپان کباب، شیرماهی،آش چکه یی، آش قاشقوی ، آش پلو ، کچری قروت ، ایشلیکی ( کدو را سوراخ کرده در بین آن گوشت، حبوبات و انواع مرچ و مصاله علاوه نموده در خمیر پیچانده در زیر آتش دفن و پخته مینمایند ) و دو پیازه از لذیذ ترین خوراکی های مردم فاریاب است.

جلبی ، حلوای کنجد ، پرورده و تلخان از شیرینی هايى است که در فاریاب تهیه میشود و برای سوغات به دیگر جا ها مىبرند .

 

ورزش:

 

بزکشی یا( اوغلاق) ، پهلوانی ، کشتی گیری و نیزه زنی در فارياب بسیار معروف است. فوتبال، واليبال، کاراته و کانگفو نیز از ورزشهای مهم در این ولایت به شمار میرود.

 

بازى کرکت نيز به تازگى رايج شده، اما فدراسيونى از اين بازى تا حال تشکيل نشده است. در مجموع١٨ فدراسیون ورزشی در رشته هاى مختلف در اين ولايت وجود دارد.

 

١٢٠٠ تن در بزکشى، يکهزار تن در فوتبال، يکهزار تن در کاراته عضويت دارند، اما دختران در هيچ نوع ورزشها در فارياب عضويت ندارند.

 

بزکشى يکى از بازى هاى قديمى و عنعنوى در فارياب است که مى توان در زمان قبل از کوتاى ١٣٥٧ از عبدالرحمن باى بچه، کوچى پهلوان، رييس محمد صالح باى، شمس پهلوان، صوفى حکيم پهلوان، عبدالله پهلوان به حيث چاپ انداز هاى مشهور بزکشى ياد کرد.

 

فعلاً جاى چاپ انداز ها را بيشتر جوانان گرفته اند که مشهور ترين آنها شاه ولى پهلوان،محمد صالح، احمد فريد تغاچى، حيات الله قزلقلى، قاسم پهلوان، روزى بلچراغى، محمد امين، حيات الله قيصارى، حيات الله کوهى، قربان کوهى، يار محمد و گل محمد کوهى مى باشند.

 

عمدتاً بزکشى به مناسبت روز هاى ملى و محافل رسمى و عنعنوى در شهر ميمنه مرکز فارياب با شرکت و شور و هلهله هزاران تماشاچى برگزار ميشود.

پهلوانان( چاپ اندازان) تنومند با اسپ هاى چابک و قوى خود به مصاف هم ميروند و هر کسى که بُز را به دايره حلال انداخت، مستحق نمره ميشود و براى آنها پول نقد و تحايف داده ميشود.

 

در بازى بزکشى ، اسپ ها رول عمده دارند و هر اسپى که هوشيار و چابکتر بود، سوارى خود را به هدف ميرساند و برنده ميگردد.